తెంచుకుంటే తెగదు...

తెంచుకుంటే తెగదు సుమీ బంధం
రాగమైనా ద్వేషమైనా
అది జన్మజన్మల గంధం

ఎవఱూ వద్దని పారిపోయినా
ఎదురొస్తాయొక మైలుఱాయిలో
ఛీ ఛీ పొమ్మని ఛీత్కరించినా
చిఱునవ్వులతో కౌగలిస్తాయి  || తెంచుకుంటే||

చెల్లుకు చెల్లని కసిరికొట్టినా
చేతులు చాచి అవి పిలుస్తాయి
కొత్త చెలుముల మెత్తదనాల్లో
పాత నెయ్యాలు పరిమళిస్తాయి || తెంచుకుంటే ||

అడుగుల జాడలు చెఱిపివేసినా
అట్టడుగున ముద్రలు అంతరించవు
ఆస నిరాసనుకున్నవారే
ఆసరా అవుతారొక రోజు || తెంచుకుంటే ||

మాటలు పోట్లాడే లోకమోయ్ ఇది
మనసులు మాట్లాడే లోకముంది
అక్కడే కలుద్దాము నేస్తమా !
ఇక్కడున్నవి మాటలే సుమా !  || తెంచుకుంటే ||

మన దేశంలో మానవతావాదపు భవిష్యత్తు ఎలా ఉండబోతోంది ?

మేధావులు పూనుకొని తత్క్షణం ఏదో ఒకటి చేయకపోతే, ఆ భావిదృశ్యం అంధకార బంధురంగా, అగమ్యగోచరంగా దర్శనమిస్తోంది. చట్టాల కంటే, వ్యవస్థల కంటే, సంస్థల కంటే, కుల-మతాల కంటే, విజనుష్షు కంటే విడివ్యక్తే ముఖ్యమని చెప్పే మానవతావాదాన్ని వ్యవస్థలూ, సంస్థలూ, ప్రయోజన గుంపులూ నిరసనభావంతో పరికిస్తాయి. మానవతాసూత్రాల్ని వాస్తవ జీవితంలో అమలు జఱపడానికి పూనుకుంటే ఆయా గుంపుల యథార్థ వైఖరులు బహిర్గతమవుతాయి. వారిలో ప్రతి ఒక్కఱూ స్వీయ సైద్ధాంతిక కార్యావళి (ideological agenda) ఎడల తమకున్న వల్లమాలిన ఆభిముఖ్యం హేతువుగా, తమదైన మానసిక వైఖరిలోంచి మానవతావాదులకు రకరకాల బిరుదులు తగిలించే ఆస్కారం ఉందని కూడా గమనించాలి. ఎలా తిట్టించుకున్నా మానవతావాదులు చలించకూడదు. ఒకదాని ఉపయోగం తెలియనంతకాలం మనుషులు అలాగే ప్రవర్తిస్తారు. బ్రిటీషువారి కాలంలో వారు దేశమంతా టెలిగ్రాఫ్ తీగల్ని అల్లుతూంటే, వారి మీది ద్వేషభావంతో భారతీయులు, “అవి మా కుత్తుకలకు ఉరి బిగించే తీగలు” అని నిందించారు. కానీ ఆ తరువాత అవి వద్దన్నదెవఱు ? 

మనుషులకు ఏదో ఒక వెఱ్ఱిమొఱ్ఱి చిల్లఱ సమస్య మీద గొడవ పడడంలో ఉన్న ఆనందం తోటి మనుషుల్ని ప్రేమించడంలో లేకపోవడం దీనంతటికీ ఓ ప్రధాన కారణం. ఈ విషయంలో మానవుడికీ, అతని “బెస్ట్ ఫ్రెండ్” కీ మధ్య పెద్దగా వ్యత్యాసం కనిపించదు. దురదృష్టవశాత్తూ, ద్వేషమిచ్చే “కిక్కు” ప్రేమ ఏనాటికీ ఇవ్వదు.

ఇప్పుడిప్పుడే నాగరికతనీ, ఆలోచననీ కొద్దికొద్దిగా నేర్చుకుంటున్న మనలాంటి దేశంలో మానవతావాదంలాంటి సువిశాల భావజాలం పుంజుకోవాలంటే అందుకింకా ఎన్నో దశాబ్దాలు పట్టొచ్చు. ఇక్కడ మనుషులంతా తమ తమ కులాలతోనూ, మతాలతోనూ, శాఖలతోనూ పీకల్లోతు లవ్వులో పడిపోయి ఉన్నారు. కొందఱు తమ ప్రాంతాలతోనూ, ఎక్కువమంది తమ విజనుష్షు (gender) తోనూ లవ్వులో పడిపోయి ఉన్నారు. తోటి మనుషులమీద దయచూపడం మానేసి, ఎంతసేపూ తమ మీదే తాము జాలిపడిపోతూ తమ అభిమానవర్గం కోసం ప్రత్యేక చట్టాలూ, ప్రత్యేక వ్యవస్థలూ కావాలని డిమాండ్లు లేవనెత్తుతున్నారు. సమాజంలో అత్యధిక సంఖ్యాకులు డబ్బు సంపాదించుకోవడం గుఱించి తప్ప ఇంకేమీ ఆలోచించలేని పరిస్థితిలో ఉన్నారు. మన నాయకులు చాలా బాహాటంగా దీన్నంతటినీ ప్రోత్సహిస్తున్నారు.

దురదృష్టవశాత్తూ మన దేశం నిండా ఏదో ఒక విధమైన ఆధిపత్యం లేదా అదుపు కోసం అంగలారుస్తున్న (control freaks) జనాభాయే ఉంది. ఇందులో ఆడా-మగా, చిన్నా-పెద్దా, పేదా-గొప్పా, ఆ కులం-ఈ కులం, ఆ వృత్తి-ఈ వృత్తి అనే తేడా కనిపించదు. ఇక్కడ ప్రతివారికీ ఇతరుల జీవితాల మీద నియంత్రణ (control) కావాలి. మామూలు నియంత్రణ కాదు, సర్వంకషమైన నియంత్రణ కావాలి. ఉడుంపట్టు కావాలి. భల్లూకప్పట్టు కావాలి. ఎవఱి ఇష్టానికీ, స్వేచ్ఛకీ వారిని వదిలి, “మనకెందుకు పోనీ” అనుకుని మనశ్శాంతిగా బ్రతకడం ఈ దేశస్థులకు కలలో కూడా ఊహించ శక్యం కాని జీవనవిధానం. దీని వల్ల మన దేశం అన్ని రకాల హింసలకూ, ఘర్షణలకూ, అశాంతికీ చిరునామాగా మారింది. అనంతరం ఈ తరహా వ్యక్తిగత సమస్యలకు వర్గీయ (మూకుమ్మడి) పరిష్కారాలు వెతక నారంభిస్తారు.

మన దేశంలో ఆంగ్లేయుల నిష్క్రమణానంతరం సృష్టించబడ్డ అసమాన, అశాంతిమయ సమాజం యావత్తూ, మానవతావాదాన్ని విచక్షణారహితంగా త్రోసిపుచ్చడం మూలాన ఉనికిలోకి వచ్చినదే. మన చట్టాలు మానవతాసూత్రాల్ని బహిరంగంగా ఉల్లంఘించే విషయంలో ఇసుమంతైనా సిగ్గూ, సంకోచమూ, బిడియమూ ఎఱగనివి. అందుచేత ప్రస్తుత పరిస్థితులెలా ఉన్నాయంటే– నిజంగా మానవతావాదానికి నిబద్ధులైనవారు ఈ అస్తవ్యస్తానికీ, ఈ మానవతావాద వ్యతిరేకుల నిరంకుశాధిపత్యానికీ జడిసి ఆమడదూరం పారిపోయేలా!

ఎక్కువమంది సామాజిక శాస్త్రాలకీ, సాహిత్యానికీ పూర్తిగా దూరమై మెడిసిన్, సైన్స్, ఎంజినీరింగ్ మాత్రమే అభ్యసిస్తున్నారు. దాన్తో సంఘం గుఱించి ఆలోచించేవారూ, తత్త్వవేత్తలూ పూర్తిగా కఱువైపోయారు. మఱోపక్క తమ పిల్లలు ఈ విధమైన వ్యాసంగాల (careers) పరంగా విజేతలు కావాలనే దుగ్ధతో తల్లిదండ్రులు వారిని అన్నివిధాలా అస్తిగోపన (conservative) పద్ధతుల్లో పెంచుతున్నారు.  ఏదో ఒక రకంగా విజేతలు కావడమే ముఖ్యమైపోయిన మొండివాతావరణంలో మానవతావాద సూత్రాలు బుట్టదాఖలా కావడం మామూలు. పైగా ఎక్కువ శాతం కుటుంబాలు కేవలం ఈ తరంలోనే కళాశాల మొహం చూస్తున్నవాళ్ళు (first generation graduates). అందువల్ల కొత్తతరానికి తాము బ్రతుకుతున్న సమాజపు తలా తోకా ఏమీ అర్థం కాని పరిస్థితి ఉంది. గతం నుంచి ఇసుమంతైనా పాఠాలు గ్రహించలేని మహాజన బలహీనత (mass weakness) కూడా వెల్లడవుతోంది. ఇలాంటి వాతావరణం మధ్య మానవతావాదానికేమైనా భవిష్యత్తు ఉంటుందని ఎవఱూ అనుకోరు. ఎందుకంటే ఎంతో కొంత సామాజికస్పృహ ఉన్నవారికే గానీ మానవతావాద ప్రాధాన్యం అర్థం కాదు.

మనకు సాంస్కృతిక నాయకత్వం (cultural leadership) అంతా- కనీసం దాని ప్రామాణికత (authority) యావత్తూ- నిర్మూలించబడినట్లు కనిపిస్తోంది. మతనాయకులు చెప్పినా వినరు. సాహిత్యవేత్తలు చెప్పినా వినరు. శాస్త్రవేత్తలు చెప్పినా వినరు.  మనకు రాజకీయనాయకులు తప్ప వేఱే నాయకత్వం లేని పరిస్థితి తలెత్తింది. ఏం చేసినా వీరే చేయాలి. ఏం మాట్లాడినా వీరే మాట్లాడాలి. ప్రతిచోటికీ వీరే వస్తారు. ప్రజాస్వామ్యమని మనం భావిస్తున్న ప్రస్తుత వ్యవస్థలో ప్రభుత్వాధినేతలే చక్రవర్తులు. పార్టీల అధినేతలే మహారాజులు. కులసంఘాలూ, విజనుస్ (gender) సంఘాలూ సామంత రాజులు/ రాణీలు. వ్యాపార సంస్థల అధిపతులు స్థానిక జమీందార్లు. ఇదో కొత్తరకం ఫ్యూడల్ వ్యవస్థ. పూర్వకాలంలో మాదిరే ఇప్పుడు కూడా ఏమీ మాట్లాడ్డానికి వీల్లేని పరిస్థితి.

ఈ రోజుల్లో భయపెట్టేటంత అధికారమో, కట్టుకు పోయేటంత డబ్బో ఉంటే తప్ప ఎవఱూ ఆగి,“ఏం చెబుతున్నాడబ్బా?” అని వినరు. మీడియా కూడా సాదాసీదా తత్త్వవేత్తల్ని పట్టించుకోదు. ఏదైనా ఓ పెద్దపత్రికకు సంపాదకులో, విశ్వవిద్యాలయ ఆచార్యులో, నోబెల్ బహూకృతులో అయితే కాస్త నయం. ఏతావతా మొత్తమ్మీద మళ్ళీ పాతకాలపు టగాధాలే పునరుజ్జీవితం. కనుక ఎవఱికీ ఏమీ చెప్పే పరిస్థితిలో లేము. ఎవఱితోనూ ఏదీ చెప్పుకునే పరిస్థితిలో కూడా లేము. ఏతావతా చెప్పొచ్చేదేంటంటే, ఇంతగా క్రమశిక్షణా, వినయమూ, ప్రమాణబుద్ధీ లోపించిన వాతావరణంలో మానవతావాదమైనా చెవికెక్కడం అత్యంత కష్టసాధ్యం.

మానవతావాదం నచ్చినంత మాత్రానో, లేదా అది అర్థమైనంత మాత్రానో మనం పరిపూర్ణ మానవతావాదులం కాలేము. మనం పుట్టి పెఱిగిన దేశ-కాల పరిస్థితులూ, మన నెత్తిమీద తిష్ఠవేసే నిత్య జీవిత సమస్యలూ, మన చుట్టూ ఉన్న మనుషులూ మనల్ని అలా కానివ్వరు. మానవతావాదం చాలా వఱకూ ఆచరణాత్మకమైనది. కనుక ఇదో అనంతప్రయాణం. దారిలో మళ్ళీమళ్ళీ పడిపోతూనే ఉంటాం. ఎలాగో ఓపిక తెచ్చుకుని లేచి తిరిగి ప్రయాణాన్ని సాగించాలంతే ! మానవతావాదంలో ఇంకా అదనంగా చేర్చదగ్గ అంశాలున్నాయేమో గానీ ఉన్నవాటికి మినహాయింపులైతే లేవు. ఎవఱైనా స్వీయవర్గాభిమానాలతో వాటికి వక్రభాష్యాలిచ్చి మినహాయింపులు కోరితే అది నిజమైన మానవతావాదుల లక్షణం కాదు. 

నేను మేధావిని కాను. జ్ఞానిని కాను. పండితుణ్ణి అసలే కాను. నవనాగరికుణ్ణి అంతకంటే కాను. కానీ ఈ ప్రస్తావన మీద నాకు ఏమేం తెలుసో, దాని మీద నేను ఏమేమైతే ఆలోచించానో అవే ఇక్కడ వ్రాశాను. ఏమైనా పొఱపాట్లుంటే అన్యథా భావించవద్దని మనవి.

ఈ బ్లాగుని క్రమం తప్పకుండా చూసేవారి సంఖ్య 40 - 60 మందికి మించదు. మిగతా బ్లాగులకున్నంత ప్రాచుర్యం (popularity) లేకపోయినప్పటికీ ఇది ఇకముందు కూడా కొనసాగబోతోంది. సహృదయంతో ఆదరిస్తున్న ఈ కొద్దిమంది మానవతావాద మద్దతుదార్లకీ నా మనఃపూర్వక ధన్యవాదాలు.

హక్కులు మానవతావాదానికి ప్రత్యామ్నాయమా ?

మానవతావాదానికి ప్రత్యామ్నాయాన్ని ఇప్పటిదాకా ఎవఱూ కనుగొనలేదు. ఈ రోజుల్లో ప్రతి సిద్ధాంతానికి సంబంధించిన వాదులూ తమ తమ వాదాలకు ప్రభుత్వ గుర్తింపు కావాలనీ, చట్టాల్లోవాటికి స్థానం ఉండాలనీ, కొండొకచో తమ సిద్ధాంతాల్నీ, సూత్రీకరణల్నే చట్టాలుగా రూపొందించాలనీ, వాటిని అందఱి నెత్తినా బలవంతంగా రుద్దాలనీ కోరుతున్నారు. గతంలో పలు ప్రభుత్వాలు ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఇటువంటి పొఱపాట్లు చేయడం మూలాన ఆ పూర్వోదాహరణల్ని బట్టి ఆ సంప్రదాయాన్నే ఇప్పుడూ కొనసాగించాలనే ప్రజా వత్తిడిని అవి ఎదుర్కుంటున్నాయి. ఆయా సిద్ధాంతవాదులు మానవాళిలో ఏయే ప్రత్యేక వర్గాలకు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తున్నారో ఆయా (నోరున్న) వర్గాలకు అనుకూలంగానూ, (నోరులేని) ఇతరులకు వ్యతిరేకంగానూ అనేక చట్టాలూ, వర్గీయ హక్కులూ అమల్లోకొచ్చాయి. కులం, మతం, విజనుష్షు, ప్రాంతం, ఆర్థికవర్గం, బాంధవ్యం ఇత్యాది వింగడింపులతో ఈ వర్గాలు రకరకాలుగా ఉంటాయి. ఉన్న ప్రాతిపదికలూ, వర్గాలు సరిపోవనుకుంటే ఎవఱైనా బలవంతులు ఇంకేదో అపూర్వ ప్రాతిపదికన ఓ వినూత్న వర్గాన్ని కూడా సృష్టించవచ్చు.

ఈ రోజుల్లో ‘హక్కులు’ అనే ఈ పదం దుర్వినియోగమవుతున్నంత ఘోరంగా ఇహ ఏ పదమూ కావడం లేదు. ఇవి లేనప్పుడు కూడా మానవజాతి ఉంది, లక్షణంగా మనగలిగింది కూడానని జ్ఞాపకం చేసుకోవాల్సి ఉంది, కనుక ఇవి లేకపోతే మనమేదో అయిపోతామనడం సరికాదు. మనమందఱమూ మనుగడ సాగిస్తున్నది హక్కులుండడం వల్ల కాదు. మనకు కొన్ని హక్కులున్నాయని తెలుసుకుని మనం పుట్టలేదు. పుట్టిపెఱిగాకే అలాంటివి ఉన్నాయని తెలుసుకున్నాం. మనం వాస్తవంగా మనుగడ సాగిస్తున్నది కొన్ని ప్రత్యయాల (convictions) వల్ల ! (మనలోనూ ఇతరుల్లోనూ). ఆ ప్రత్యయాల్లో మానవత్వానికి సంబంధించినవి కూడా భాగం కావడం వల్ల ! ఆ ప్రత్యయాల్ని ఎవఱైనా దెబ్బదీస్తే, లేదా అలా దెబ్బదీస్తారనే ఆందోళనా, అభద్రతాభావమూ మనలో ఉంటే అందుకు విఱుగుడుగా హక్కులు అవసరమవుతున్నాయి. రాజ్యం గుర్తించిన ప్రత్యయాల కన్నా ఎన్నో రెట్లు ఎక్కువసంఖ్యలో అవి మనలో గూడుకట్టుకుని ఉంటాయి. ప్రతి ప్రత్యయానికీ ఒక ప్రత్యేక హక్కూ, దానికో చట్టమూ, వాటిని అమలుజఱిపే ప్రత్యేక వ్యవస్థా.

అలాగే ప్రతిరోజూ ఎవఱో ఒకఱికి ఏదో ఒక కొత్త అభద్రతాభావం పుట్టుకొస్తుంది. ప్రతి అభద్రతాభావానికీ ఓ కొత్తహక్కూ, దానికో కొత్త చట్టం. దాన్ని పకడ్బందీగా అమలుపఱచడానికి మళ్ళీ ఓ కొత్త రాక్షసి (వ్యవస్థ). ఈ కథకి అంతెక్కడ? అందుకే మానవతావాదం ప్రాథమికంగా హక్కుల గుఱించి కాదని గమనించాలి. వాటికి రాజ్య ఆమోదముద్ర పడడం గుఱించి అసలే కాదు.

అంటే హక్కులు లేవని కాదు. అవి ఉండకూడదనీ కాదు. ఎందుకంటే, హక్కులంటే అవసరాలే. మఱేమీ కాదు. అవసరాలు ఉన్నంతకాలం హక్కులు కూడా ఉంటాయి, రాజ్యం గుర్తించినా గుర్తించకపోయినా! అయితే ఆ అవసరాలు అందఱివీ అయి ఉండాలి. ఎవఱో కొందఱివి మాత్రమే కాకూడదు. అవి సహజమై ఉండాలి. అంతే తప్ప తాగుడు, ఇతరుల్ని కొట్టడం, పోలీసులతో కొట్టించడం, కేసులు పెట్టడం, ఇతరుల ఆస్తుల కోసం, కష్టార్జితాల కోసం డిమాండు చేయడం,– ఇలాంటివి సహజమైన విషయాలూ కావు. అత్యవసరాలూ కావు. అందుచేత ఇవి సహజహక్కులు కూడా కావు. కాకూడదు.

హక్కుల వాడకం ఐచ్ఛికం (optional) కూడా అయి ఉండాలి. అంటే వాటిని వాడుకోవడానికీ, వాడుకోకపోవడానికీ కూడా వ్యక్తికి స్వేచ్ఛ ఉండాలి. “హక్కులంటే అవసరాలు” అన్నప్పుడు, ఆ హక్కుతో పాటు ఎవఱి అవసరాల్ని వారే తీర్చుకోవడం వారి బాధ్యత కూడా. “అంతే తప్ప నా అవ సరాన్ని నువ్వు తీర్చాలి. నా హక్కుని నువ్వు నిలబెట్టాలి. అది నీ బాధ్యత. నేను మాత్రం తేరగా తిని పడుకుంటా” నని డిమాండు చేస్తే, ఆ విధంగా చట్టాలు వ్రాస్తే అది ఇతరుల హక్కుల్ని హరించడమవుతుంది. అప్పుడు మనకు మొదటి తరగతి పౌరులూ, రెండో తరగతి పౌరులూ అని రెండు రకాల ప్రజలు తయారవుతారు. కనుక అలాంటి పరపీడన హక్కుల్నీ, పరదోపిడీ హక్కుల్ని ఎవఱికీ ఇవ్వకూడదు, కుటుంబసభ్యులకైనా సరే! కానీ మన దేశంలో మొదట్నుంచీ జఱుగుతున్నది ఇదే.

ఒకవేళ, “హక్కులకు తోడు ఇక ముందు బాధ్యతని కూడా తప్పనిసరి చేస్తామనీ, దాన్ని నెఱవేర్చకపోతే దండిస్తా”మనీ అంటే అలా అన్న మఱుక్షణం అవి కావాలని అడిగేవారెవఱూ మనకు కనిపించరు.

హక్కుల నిజస్వరూపాన్ని కూలంకషంగా అవగతం చేసుకున్నవారెవఱూ వాటికోసం పట్టుపట్టరు. రాజ్యగుర్తింపు పొందిన హక్కులు– మనుషులు తోటిమనుషులతో మానవీయంగా మెలగాల్సిన అవసరాన్ని, ఒక తర్కానికో, ఇంగితజ్ఞానానికో తలవంచాల్సిన అవసరాన్ని, ఒక ఆత్మపరిశీలన చేసుకో వాల్సిన అవసరాన్ని, లేదా ఒక చర్చలో పాల్గొనే అవసరాన్ని ఏకమొత్తంగా రద్దుచేస్తాయి. వారు పరస్పరం ఒద్దికతో ఒకఱి మీద ఒకఱు ఆధారపడి సామరస్యంగా బ్రతికే సౌమ్యవాతావరణాన్ని అవి చెఱుస్తాయి. ఉదాహరణకి, ఒక వ్యక్తి యొక్క ఆస్తిలో ఇతరులకి హక్కులు కల్పిస్తే అతను వారి ప్రేమనీ, సేవనీ పొందే హక్కుని పోగొట్టుకుంటాడు. ప్రేమ పంచకపోయినా, సేవ చేయకపోయినా చట్ట ప్రకారం అతని ఆస్తి తమకు సంక్రమించాల్సిందేనన్న భరోసాలో ఉన్నవారు, మనిషిగా అతనికి ఇవ్వాల్సిన కనీస మన్నన కూడా ఇవ్వకుండా అతన్ని నిర్లక్ష్యం చేస్తారు. కాబట్టి ఒకఱికి ఒక ప్రాతిపదికన హక్కులు కల్పించడమంటే, ఆ ప్రాతిపదికకి చెందనివారి హక్కుల్లో ఆ మేరకు కోత విధించడమే అవుతుంది.

అప్పుడు, “వర్గీయ హక్కులన్నీ అన్యాయమేనా ?” అనే ప్రశ్న తలెత్తుతుంది. ఏ హక్కులూ స్వతహాగా అన్యాయం కావు. కానీ వాటిల్లో డబ్బువ్యవహారాలూ, చట్టాలూ, నానాగుంపులూ, ఇజాలూ,  వృత్తి నిపుణులూ (professionals) ప్రవేశించాక అవి పూర్తి అన్యాయమై కూర్చుంటాయి. ఈ ప్రక్రియని ఆపే మార్గం లేదు. మనుషుల్ని వ్యక్తులుగా కాక వర్గాలుగా చూసి జాలిపడడం చేత ఉనికిలోకొచ్చినవి వర్గీయ హక్కులు. వారి ఇబ్బందుల్ని మానవతాసూత్రాల ఉల్లంఘన వల్ల చోటుచేసుకుంటున్న పరిణామంగా కాక, వారు ఫలానా వర్గానికి చెందడం వల్లనే కలుగుతున్నాయనే భ్రాంతిలో ప్రసాదించినవి అవి. అంతే కాదు, వారి ఇబ్బందుల్ని వారి పరిస్థితుల పర్యవసానాలుగా చూడకుండా, వాటిల్లో లేని వర్గీయ సరళి (sectarian pattern)  ని అభిదర్శించడం చేతా, వారిని ఏ వర్గస్థులుగా గుర్తిస్తామో ఆ వర్గస్థులందఱికీ ఆ ఇబ్బందుల్ని మూకుమ్మడిగా ఆపాదించడం చేతా అమల్లోకి వచ్చినవి అవి.

ఇది సరికాదు. వ్యక్తుల్ని వ్యక్తులుగానే చూసి జాలిపడాలి. వ్యక్తుల్ని వ్యక్తులుగానే బాగుచెయ్యాలి. వ్యక్తుల్ని వ్యక్తులుగానే సత్కరించాలి. వ్యక్తుల్ని వ్యక్తులుగానే తప్పుపట్టాలి. వ్యక్తుల్ని వర్గాలుగా చూసి జాలిపడడం, వ్యక్తుల్లో వర్గాల్ని అభిదర్శించడం, పరిస్థితుల్ని వ్యక్తుల సృష్టిగా పొఱపడడం– ఇదంతా పూర్తి అశాస్త్రీయం. ఎందుకంటే ఒక వ్యక్తి యుగపత్తుగా అనేక వర్గాలకి చెంది ఉండొచ్చు. ప్రస్తుతం అమల్లో ఉన్న చట్టాల ననుసరించి ఒక వ్యక్తి ఒకానొక వర్గీయ గుర్తింపు ప్రకారం సంభావ్య పీడితుడు (probable oppressed) అవుతాడు. మఱో వర్గీయ గుర్తింపు ప్రకారం మళ్ళీ అతనే సంభావ్య పీడాకారుడు (probable oppressor) కూడా అవుతాడు. ఉదాహరణకి, ఒక వ్యక్తి కొన్ని చట్టాల ప్రకారం దళితుడిగా పీడితవర్గానికి చెందినవాడైతే, మళ్ళీ అదే వ్యక్తి మఱికొన్ని చట్టాల ప్రకారం భర్తగా పీడాకార వర్గానికి చెందినవాడవుతాడు. మఱి ఈ వర్గీయ గుర్తింపులకున్న తర్కబద్ధత ఏమిటి? వీటిని ప్రాతిపదికగా చేసుకొని హక్కులూ, చట్టాలూ ఏర్పఱచడం ఎంతవఱకూ సమంజసం?

హక్కులనేవి ఆదర్శభావాల ఫలితం. ఆదర్శాల్ని ఆదర్శాలుగా, ఆశింపుల్ని (expectations) ఆశింపులుగానే ఉంచాలి. అంతే తప్ప ప్రతి ఆదర్శాన్నీ, ఆశింపునీ చట్టబద్ధం చేయ బూనుకోవడం మానవత్వం కాదు. ఉదాహరణకి, వార్షిక పరీక్షల్లో డిస్టింక్షన్ రావడం ఒక ఆదర్శం, లేదా ఆశింపు. ఐతే ప్రతివారికీ డిస్టింక్షన్ వచ్చితీఱాలని నిబంధన విధిస్తే చాలామంది ఆత్మహత్య చేసుకోవాల్సిన దుస్థితి తలెత్తుతుంది.

హక్కులకీ, రాజకీయ అధికారానికీ ప్రాథమికంగా తేడా లేదు. ఎందుకంటే రాజ్యం యొక్క ప్రత్యక్ష బలప్రయోగం ద్వారా అమలుకావడంలో రెండూ సమానమే. కానీ మానవతావాదం మానవుల మధ్య పరస్పర అవగాహననే తప్ప ఏ విషయంలోనూ బలప్రయోగాన్ని ఆమోదించదు. వర్గీయ హక్కులనేవి ఎక్కువ సందర్భాల్లో పిచ్చివాళ్ళ చేతుల్లో ఱాళ్లు. అవి దుష్టతాంత్రికులకు వశమైన మంత్రసిద్ధుల్లాంటివి. కాబట్టి ఒక రకంగా హక్కుల కన్నా రాజకీయాధికారమే ప్రశస్తతరమేమో కూడా! Power corrupts and absolute power corrupts absolutely అనే సూక్తి ఉంది. “అధికారం మనిషిని చెడగొడుతుంది. పరిపూర్ణ అధికారం పరిపూర్ణంగా చెడగొడుతుంది” అని దాని భావం. హక్కులనేవి ఇలాంటి పరిపూర్ణ అధికారం కిందికొస్తాయి. ఎందుకంటే అధికారం కావాలంటే ఎన్నికల్లో పోటీచేయాలి. ఆ అధికారాన్ని దుర్వినియోగం చేస్తే తదుపరి ఎన్నికల్లో దించేస్తారు. హక్కులకు అలా అవసరం లేదు. ఎంతమంది ఎన్నిసార్లు తమ హక్కుల్ని దుర్వినియోగం చేసినా అవి నిరాఘాటంగా కొనసాగుతాయి. ఒకఱు ఓ ప్రాతిపదిక (category) కి చెందినవారన్న కారణం చేత దేనిమీదో హక్కు ప్రకటించుకుంటూ ఎవఱికో వ్యతిరేకంగా న్యాయస్థానాన్ని ఆశ్రయించవచ్చు. అధికారానికి కాలపరిమితి ఉందేమో గానీ హక్కులకి లేదు. ఏతావతా, రాజ్యం గుర్తించిన వర్గీయ హక్కులనేవి ఆయా వర్గాలకు తరతరాలుగా వ్రాసిచ్చిన ఎస్టేట్లలాంటివి. అధికారం కొద్దిమందినే చెడగొట్టగా ఇవి అందఱినీ వక్రమార్గం పట్టిస్తాయి.

మతాలు మానవతావాదమేనా ?

కొందఱు, మానవతావాదం కొత్తవిషయం కాదనీ, తమ మతం పెక్కు శతాబ్దాలకు పూర్వమే మానవతావాద సూత్రాల్ని బోధించిందనీ చెబుతూ, అందుకు ఉపబలకంగా తమ పవిత్రగ్రంథాల్లోంచి సుభాషితాల్నీ, ఉపాఖ్యానాల్నీ ఉదాహరిస్తారు. మతాల్లో మానవతావాదం లేకపోలేదు. కానీ అది కేవలం బీజప్రాయమైనది. ఆదిమ శైశవావస్థకి చెందినది. అంత ప్రౌఢంగా వికసించనటువంటిది. మతాల్లో దాని గుఱించి ఇచ్చిన నిర్దేశాలు టెలిగ్రాఫ్ సందేశాలలా అత్యంత సంక్షిప్తమైనవి. అవి అన్ని మతనిర్దేశాల మాదిరే యథామామూలుగా పుణ్యప్రలోభాలతో, భయపెట్టడాలతో పూర్తిగా తప్పుదారి పట్టినటువంటివి. ఉదాహరణకి, భర్తని పూజించడం, పెద్దల్ని గౌరవించడం, దానాలూ, అతిథిపూజ. వీటన్నింటిలో మానసికంగా బలవంతం చేసే ధోరణి చాలా కనిపిస్తుంది. తన పరిస్థితుల్ని బట్టి వీటిని చేయడానికీ, మానడానికీ మనిషికి స్వేచ్ఛ ఇవ్వబడలేదు. మనిషి స్వేచ్ఛగా ఉండడమంటే చెడిపోవడంగానే భావించారు పూర్వీకులు. మనిషి నీతిమంతుడిగా ఉండాలంటే బయటి నియంత్రణ ఒకటుండాలని వారనుకున్నారు. కానీ అదే సమయంలో పొద్దస్తమానం నీతులు చెబుతూ ఇతరుల్ని అదుపులో పెట్టే పైవాళ్ళు మాత్రం ఏ రకంగా నీతిమంతులో, మఱి వారి స్వేచ్ఛ వారిని ఎందుకు పాడుచేయదో వివరించలేకపోయారు. పైపెచ్చు, కాలక్రమేణా ఒక దశలో పై నిర్దేశాల ఆధారంగా జనంలో తమను తాము సరిదిద్దుకోవడానికి ప్రాధాన్యం తగ్గిపోయి వాటి పేరుతో నచ్చని వాళ్ళని తప్పుపట్టడానికీ, నలుగుఱిలో బద్నామ్ చేయడానికీ, వెలివేయడానికే అవి ఉపయోగపడడం మొదలయింది. 

పైగా దేవుడితో మానవుడి సంబంధం మీదే మతాలన్నిటి ఊనికా (emphasis) తప్ప మనిషికీ, మనిషికీ మధ్య ఉండాల్సిన సత్సంబంధాల సమస్య వాటికంతగా ప్రసక్తం కాదు. మానవసంబంధాల గుఱించి ప్రస్తావించిన సందర్భాల్లో సైతం అవి తఱచూ పెద్దల అధికారాల్నే తప్ప ఇతరుల విషయం పట్టించుకున్న దాఖలాలు లేవు. పవిత్రగ్రంథాల్లో అన్ని నీతులూ చిన్నవాళ్ళకే చెప్పడం సర్వసాధారణంగా కనిపిస్తుంది.

మతాల్లో మానవతావాదం సర్వసమగ్రంగా చెప్పబడిందనే ఊహ మతవాదులలో నెలకొనడానికీ, ప్రత్యేకంగా తమకు మానవతావాదంతో పనిలేదని వారు అభిప్రాయపడడానికీ కారణం- ఆయా మతాల ప్రామాణిక గురువుల జీవితం అనుష్ఠానరీత్యా మానవతావాదాన్ని పోలి ఉండడం. తమ ప్రామాణిక గురువుల మానవతావాదాన్ని ప్రశంసించే మతానుయాయులు తమ జీవితాల్లోనూ, మతప్రచారంలోనూ మాత్రం వారి జీవనశైలిని పూర్తిగా అనుసరించకపోవడం గమనార్హం. ఆ గురువులు పరమపదించిన తదుపరి వీరు యథాపూర్వంగా అస్తిగోపన (conservative) పద్ధతుల్లోకి జాఱి పోతున్నారు.

బ్రహ్మీభూతులైన ఆద్యసద్గురువుల స్మారకాల్ని బట్టి జనసామాన్యం సైతం “నిష్ఠాగరిష్ఠులైన మతానుయాయులు ఖచ్చితంగా మానవతావాదులు కూడా అయ్యుంటా”రనే భావనలో ఉంటారు. అలా కాదని ఏదైనా ఒక సంఘటన ద్వారా తెలియవస్తే వారినో, వారు అనుసరిస్తున్న మతాన్నో డంబాచారం (hypocrisy) అనీ, వారు ఇంతకాలం నటించారనీ దూషించడం కనిపిస్తుంది. అలా దూషించనక్కఱలేదు. వారు నిజమైన, నిజాయితీ గల మతానుష్ఠాతలే కావచ్చు. కానీ మతాల్లో మానవతావాదం సమగ్రంగా చెప్పబడనందువల్ల వారు దాన్ని ఆచరించలేకపోతున్నారంతే! మన మత గ్రంథాలు మానవతావాదాన్ని జనసామాన్యానికి నిత్యనైమిత్తిక అనుష్ఠానంలో ఒక అవిభాజ్య అంగంగా, దానికి పూర్వార్హతగా నిర్దేశించి ఉండలేదని గమనించాలి. అందుచేత ఒకడు గొప్ప భక్తుడూ, యుగపత్తుగా గొప్ప లంచగొండి కూడా కావచ్చు. అలాగే ఒకడు గొప్ప వేదాంతి, అదే సమయంలో వ్యసనపరుడూ, వ్యభిచారీ కూడా కావచ్చు. మతదృష్ట్యా వైరుద్ధ్యమేమీ లేదు.

కాబట్టి మతానుసరణకీ, మానవతావాది కావడానికీ బాదరాయణ సంబంధమేమీ లేదు. అంటే ఒకఱు మతవాది అయినంతమాత్రాన మానవతావాది కానక్కఱలేదు. ఎందుకంటే మతావలంబనకి / మతాచరణకి మానవతావాదాన్ని ప్రాథమికార్హతగా మతగ్రంథాలు ఎక్కడా నిర్దేశించడం లేదు. ఒకవేళ ఎవఱైనా రెండూ అయ్యుంటే అది వారి వ్యక్తిగత ఎంపిక మాత్రమే. అలాగే ఒక వ్యక్తి మతావలంబీ, ఆస్తికుడూ కాకపోవచ్చు. కానీ అదే సమయంలో అతను గొప్ప మానవతావాది అయి ఉండొచ్చు. 

ఏతావతా, మతాలు ఏయే విషయాల్లో కలగజేసుకుని ఖచ్చితమైన ఆదేశ, నిర్దేశాలిచ్చాయో ఆ విషయాల్లో మన సమాజం ఇప్పటికీ గట్టిగా ఉక్కుపిడికిలి బిగించే ఉంది. ఉదాహరణకు, కామవాంఛ మనిషికి పరమశత్రువు, ఘోరదుర్లక్షణం, మహా హానికరం, నీచనికృష్టం, అసహ్యమంటూ మతాలు ఊదరగొట్టేశాయి. ఆ బోధ సమాజంలో నరనరాలా ప్రాకిపోయింది. మఱోపక్క అత్యాచారాలకి పాల్పడే కొందఱి మూలాన, ‘ఆ బోధ నిజమే’ నన్న అభిప్రాయం జనంలో దృఢపడింది. కామం కూడా అన్ని ఇతర సాధనాల్లాంటిదేననీ, దాని మంచీ-చెడూ దాన్ని ఉపయోగించుకోవడాన్ని బట్టి ఉంటాయనీ గమనించలేకపోయారు. కానీ అదే అభినివేశంతో ఏయే విషయాలనైతే మతాలు పట్టించుకోలేదో ఆ విషయాల్లో మాత్రం సమాజపు నడత చాలా హీనస్థాయిలో ఉంది. ఉదాహరణకు, లంచాలు పుచ్చుకోవద్దని మన మతం గట్టిగా శాసించలేదు కనుక దేశమంతటా లంచగొండులే తయారయ్యారు. ఎవఱికి నచ్చినా నచ్చకపోయినా మతానికి సమాజం మీదున్న పట్టు అంత బిగుతు.

గమనిస్తే– ఆయుష్య పూర్వార్ధంలో విషయాసక్త జీవితాన్ని గడిపి తదనంతర దశలో ఆధ్యాత్మిక బాట పట్టిన అనేకులు, తోటిమానవుల పట్ల ఒక రకమైన విసుగుదలతో అలా మారడం కనిపిస్తుంది. అంటే మన స్వధర్మాభిముఖ్యంలో దైవప్రేమ కంటే మానవద్వేషపు వాటాయే పెద్దదన్నమాట. 

మతావలంబులు తమ మతగ్రంథాల్లోని సుభాషితాల్ని అన్ని అంశాల మీదా, ప్రశ్నలమీదా తుది తీర్పులుగా భావిస్తారు. అవి యావన్మానవ జీవిత కార్యకలాపాల పరిధినీ చుట్టబెడతాయని వారనుకుంటారు. పవిత్రగ్రంథాలు మారడానికి అవకాశం లేదనీ, ఎందుకంటే అవి సాక్షాత్తూ భగవంతుడే ప్రసాదించినవనీ, మనుషుల్లాగా ఆయన తఱచూ మాట మార్చడనీ వారు చెబుతారు. ఇది పూర్తిగా వాస్తవం కాదని చెప్పే సాహసం చేస్తున్నందుకు మన్నించాలి. ఎందుకంటే, జాగ్రత్తగా గమనిస్తే, మతాలు ప్రతికొన్ని శతాబ్దాలకీ మారుతూనే ఉన్నాయి. మతగ్రంథాల మధ్యలో ప్రక్షిప్తాలు విఱివిగా చొఱబడుతూనే ఉన్నాయి. వాటికి వినూత్నభాష్యాలూ, సరికొత్త అనుబంధ పొత్తాలూ బయల్దేఱుతూనే ఉన్నాయి. వాటికి తోడు అంతకు ముందు లేని కొత్త మతగ్రంథాల్ని సృష్టించి అవి కూడా చాలా ప్రాచీనమని ప్రచారించడం కూడా కనిపిస్తోంది. మఱోపక్క ఒక మతంలో నిషేధించిన ఒక ఆచారాన్నో, విశ్వాసాన్నో దాని అవలంబులు కొందఱు పాటిస్తూండగా కొందఱు తీఱిక చేయడం కూడా కనిపిస్తోంది.

చారిత్రికంగా చూసినప్పుడు, భగవద్భావనా, తప్పొప్పుల విచక్షణా అత్యంత ప్రాచీనమైనప్పటికీ మానవజాతి పుడుతూనే మతమనే కవచకుండలాలతో పుట్టినది కాదని తేల్తుంది. కనుక మతగ్రంథాలన్నీ ఇటీవలివే. అవి ఉద్భవించక ముందు అవంటే ఏంటో తెలియకుండా ఈ భూమండలం మీద పుట్టిపెఱిగి నడయాడి గతించిన వేలాది మానవసమూహాల్ని ‘దైవద్రోహులు’ అనలేం. వారూ ఆయన సృష్టే. నాగరికతతో పాటే మతమూ క్రమక్రమంగా ఎదగబాఱుతూ (evolve అవుతూ) వచ్చింది. అయితే అంతమాత్రాన వాటి పవిత్రతనీ, మహిమనీ, ప్రామాణికాధికారాన్నీ మనం శంకించడం లేదని అర్థం చేసుకోవాలి. వాటి స్రష్టలైన మానవులు మనకన్నా ప్రాంశుతర శ్రేణికి చెందినవారు కావచ్చు. వారి గొప్పతనాన్ని బట్టి వాటికి భగవంతుడి ప్రేరణా, ఆశీర్వాదమూ, ఆమోదమూ, శక్తిపాతమూ లభించి ఉండవచ్చు.

“మఱెందుకని పూర్వీకులు అవి సాక్షాత్తూ దైవదత్తమేనని చెప్పారు ?” అనడిగితే, అలా చెబితే తప్ప తత్కాలీనులకి అర్థమయ్యే పరిస్థితి కాదు. వారు వినిపించుకునేవారు కారు. ఒక గొప్పవాడి గొప్పతనాన్ని మఱో గొప్పవాడే గుర్తించగలడు. నూటికి 99 మంది నిరక్షరాస్యులే అయిన సమాజాల్లో గొప్పపుస్తకాల్లోని మంచిమాటలు ఎవఱికి తెలుస్తాయి? వాటికి విలువిచ్చేదెవఱు? అసలేమీ తెలియనివాళ్ళకి ఏమని చెప్పి ఒప్పించాలి? అందుకని అలా చెప్పక తప్పింది కాదు. మతగ్రంథాలనే కాదు, ఆ రోజుల్లో పరిపాలనా, మందులూ, న్యాయస్థాన తీర్పులతో సహా ప్రతీదీ దేవుడి పేరిటే చెలామణి చేసేవారు. ఒక రకంగా సంఘమే దేవుడి పేరుతో చెలామణి అయ్యేది. నిజానికి ఈరోజు కూడా ఎక్కువమంది దేవుడి పేరుబెట్టి ఆరాధించేదీ, విధేయత చూపేదీ సంఘానికే! దాని కనుగుణంగా లేకపోతే మనిషి పాపాత్ముడి కిందో, నాస్తికుడి కిందో జమ. మతగ్రంథాల విలువైనా సంఘాని కనుగుణంగా ఉన్నంతవఱకే. ఉదాహరణకి, మనుధర్మశాస్త్రంలో మేనఱికాన్ని నిరసించారు. పట్టించుకున్నదెవఱు? సాక్షాత్తూ శ్రీకృష్ణ పరమాత్మే చేసుకున్నాడాయె.

భగవంతుడు తన నిర్ణయాలు మార్చుకోడనేది కూడా నిజం కాదు. అలా అయినట్లయితే మతావలంబులు అది కావాలనీ, ఇది కావాలనీ ఆయన్ని రోజూ ఎందుకు ప్రార్థిస్తున్నారు? ఆయన ఏం చేస్తే దానికి తలొగ్గి అనుభవించవచ్చు గదా? సర్వశక్తిమంతుడైనవాడు మారకుండా ఉండడం అసాధ్యం. భక్తుల ప్రార్థనల్ని బట్టి తన నిర్ణయాల్ని మార్చుకోవడం ఇష్టం లేకపోతే ఆయన క్రూరుడనాల్సి వస్తుంది. ఇష్టమున్నా మారలేకపోతే అస్వతంత్రుడనాల్సి వస్తుంది. కానీ ఆయన ఆ రెండూ కాదు. అందుచేత ఆయన తన నిర్ణయాల్ని మార్చుకుంటాడనేది నిజం. కాలాన్ని బట్టి కూడా ఆయన నిర్ణయాలు మారిపోతూ ఉంటాయి. ఆయనే మారుతున్నప్పుడు మతగ్రంథాలూ, వాటి అవలంబులూ మారడాని కభ్యంతరమేముంది ?

ప్రతిచర్యకి బదులు, చర్య

ఆంగ్లంలోని Reactionary అనే విశేషణాన్ని మనమిక్కడ తెలుగులో ‘ప్రతి చర్యాళువు’ అంటున్నాం. దానికి వ్యతిరేకార్థకంగా ‘చర్యాళువు’ అంటున్నాం. కానీ ఆంగ్లంలో చర్యాళువుకు సమార్థకం లేదు. తిరోకల్పన (Back formation) పద్ధతిలో Actionary అనొచ్చును గానీ ఆ మాటకింకా నిఘంటువుల్లో స్థానం లేదు. చర్యాళుత్వం అంటే- ఇతరుల మీద కోపంతోనో, ద్వేషంతోనో, లేదా తానంటే ఏంటో వారికి నిరూ పించి చూపాలనే పట్టుదలతోనో, లేదా తానూ వారిలా అవ్వాలనో కాకుండా, తన స్వకీయమైన ఆసక్తితో, యథార్థమైన ప్రేమతో, సొంత సృజనాత్మకశక్తి-ప్రతిభలతో తన పద్ధతిలో తానో కొత్తపనిని స్వతంత్రంగా సంకల్పించి చేయడం. ఇందుకు విరుద్ధమైనది ప్రతిచర్య.

ఆధునిక కాలంలో మన మనస్సు పలు బాహ్యప్రభావ వాహినుల చేత కోలాహలంగా ముట్టడించబడుతోంది. వాటిల్లో సత్ప్రభావాలూ ఉన్నాయి. దుష్ప్రభావాలూ ఉన్నాయి. మనమూ మంచి పనులు చేయాలనే ఉత్తేజాన్ని కలిగించేవి మంచి ప్రభావాలు. ఆవేశాల్ని రగిలించేవి దుష్ప్రభావాలు. వాస్తవానికి ఈ రెండూ ప్రతిచర్యలే. ఈ రోజుల్లో తామనుకున్న ప్రతిస్పందనల్ని మన నుంచి రాబట్టడానికీ, తామనుకున్న అంశాల మీద తామనుకున్న పద్ధతిలో మనల్ని ప్రతిచర్యాళువులుగా మార్చడానికీ రక రకాల ఆధికారిక అనాధికారిక శక్తులు అహర్నిశం చాలా ప్రొఫెషనల్ పద్ధతుల్లో కృషిచేస్తున్నాయని గమనించాలి. ఈ ప్రభావాల్లో పడి మనకి ఏ భావమైనా దానంతటది కలగడం మానేసింది. ఏదో జఱగాలి. ఎవఱో ఏదో చెయ్యాలి. దాని గుఱించి ఎవఱో ఒక భావోద్వేగపూరిత శైలిలో మనకు నివేదించాలి. రచ్చ, రభస అవ్వాలి. ఓ పబ్లిక్ పంచాయితీ పెట్టాలి. అప్పుడు గానీ మనకు ఆలోచనలు రావు. ఇదీ ఈనాడు మన పరిస్థితి. కాదు, మన మేధస్సుల పరిస్థితి. ఒక రకంగా మనం భావపరమైన నపుంసకులుగా మారాం. ఎందుకంటే మనలో భావాలూ, ఆలోచనలూ పుట్టాలంటే మనల్ని ఎవఱైనా గిల్లాలని కోరుకుంటున్నాం. అంటే బాహ్యప్రేరణని అపేక్షిస్తున్నాం. ఎల్లప్పుడూ ప్రతిచర్యే తప్ప చర్య ఎఱగనివారి పరిస్థితి ఇలా కావడం ఆశ్చర్యకరం కాదు.

జాగ్రత్తగా గమనిస్తే- చదువు దగ్గర్నుంచీ, ఉద్యమాల దాకా మన బ్రతుకంతా ఇలా దేనికో ప్రతిచర్య (reaction) గా తయారైంది. మనంతట మనం ప్రేమించి, లేదా మనంతట మనకు బుఱ్ఱలో ఊహ పుట్టి చేసేదేదీ కనిపించదు. దేన్నో, ఎవఱినో చూసి మనం స్పందిస్తున్నంత కాలం మనం ప్రతిచర్యాళువులమే అవుతాం. ఏ అంశం మీదా బొత్తిగా స్పందనలే లేని బండజనంలో వాటిని కలిగించడం గొప్పవిషయమే కానీ స్వతహాగా సృజనశీల స్పందనలున్నవారు ఇలాంటి ప్రతిచర్యల మీద తమ భావోద్వేగాల్ని వృథా చేసుకోవడం మంచిది కాదు. దీనివల్ల వారు తమ సృజనశీలాన్ని కోల్పోవడమే కాకుండా భవిష్యత్తులో మానవతావిరుద్ధమైన ప్రతీప భావజాలాల (negative ideologies) వైపు ఆకృష్టులు కావడానిక్కూడా ఆస్కారం ఉంటుంది.  

(ఓ) మఱికొన్ని విచికిత్సలు

1. వివిధ సైద్ధాంతిక భావజాలాలు మానవతావాదమేనా ? 

మానవజాతిలో ఏకదేశానికి అంకితమై తమదీ మానవతావాదమేనని చెప్పుకునే ప్రయోజనగుంపులూ (interest groups), సిద్ధాంతవాదుల సంపర్కజాలాలూ (ideology networks) సమకాలీనంగా తామరతంపరగా ఉన్నాయి. ఇది తార్కికంగా పొసగదని గమనించాలి. అది స్వీయవర్గవాదమే (sectarianism) తప్ప మానవతావాదం కాదు. వారు మానవతావాద సూత్రాల్ని తమ సిద్ధాంతాల సమర్థన, వ్యాప్తి కోసం అరువు తీసుకుంటున్నారే తప్ప తమ అభిమానవర్గానికి చెందని ఇతరులపట్ల వారికి ఏ విధమైన సహానుభావమూ ఉన్నట్లు కనిపించదు. నిజానికి ఆయా సిద్ధాంతాల్లో మానవతావాద విరుద్ధమైన అంశాలెన్నో కనిపిస్తాయి. కనుక ఇది మానవతావాద స్ఫూర్తిని హైజాక్ చేయాలనే ప్రయత్నం కూడా కావచ్చు.

ప్రతి సామాజిక-ఆర్థిక-రాజకీయ సిద్ధాంతంలోనూ ప్రాఙ్ నిర్ణీత శత్రువులు (pre-determined enemies) ఉంటారు. వారిని వ్యతిరేకించే పేరుతో, ఆ ప్రక్రియలో సిద్ధాంతవాదులు తమ శత్రువుల్లాగే తయారవుతారు. లేదా ఇంకా విషమించిపోతారు. తామిదివఱకు ఏ పద్ధతులనైతే వ్యతిరేకించారో వాటినే కౌగలించుకునే స్థాయికి దిగజాఱిపోతారు. మానవతాసూత్రాల్ని అవలంబించడానికీ, దాని లక్ష్యాల్ని సాధించడానికీ అనుసరించే మార్గం కూడా మానవీయంగానే ఉండాలి. "తమదీ మానవతావాదపు పాఠాంతరమే" (a version of humanism) అని బుకాయించే సైద్ధాంతికశ్రేణులు ఈ అగ్నిపరీక్షలో తఱచుగా విఫలమవుతాయి. ఎందుకంటే వాటి కార్యకలాపాలన్నీ అసత్యాల్నీ, అతిశయోక్తుల్నీ ప్రాపుగా చేసుకుని, జనంలో ప్రతీప భావోద్వేగాల్ని (negative emotions) ఎగసన దోయడమే ధ్యేయంగా నడుస్తూంటాయి. 
 

ఆత్యంతిక వాదాల (Extremist viewpoints) నుంచి దూరం పాటించడం

మనుషులు స్వతహాగా సౌందర్యారాధకులూ, సతర్కజీవులూ గనుక ఉన్న ప్రపంచంతో/ జీవితంతో సంతృప్తి చెందకపోవడం సహజం. ఇది ఇంతకన్నా మెఱుగ్గా ఉంటే బావుంటుందని అనుకోనివారు ఉండరు. తప్పులేదు. కానీ కొందఱిలో- వారి అపరిణత, ఆవేశపూరిత, భావోద్వేగ ధోరణి మూలాన ఈ ఆశంస క్వాచిత్కంగా వికటరూపాన్ని ధరిస్తుంది. ఆ మెఱుగుదల కోసం ఇతరుల్ని హింసించినా, దోచినా తప్పులేదనీ, వారందుకు తగినవారేననీ, ఎందుకంటే ఇప్పుడు తమ వంతొచ్చిందనీ, తాము కోరుకుంటున్న కొత్త ప్రపంచం కోసం ఉన్న ప్రపంచాన్నీ, దాని విలువల్నీ ధ్వంసం చేయక తప్పదనీ, అందునిమిత్తం కొన్ని హఠాన్ మార్పులూ, పెడనిర్ణయాలూ (out-of-the way decisions), అలాగే కొన్ని ‘అతి’ చర్యలు కూడా తప్పవనీ వారు భావిస్తారు. భావించడమే కాకుండా ఆ భావనల్ని ప్రచారించడం కూడా మొదలుపెడతారు. త్వరలో అదో ఆత్యంతిక సిద్ధాంతం (extremist ideology) అయి కూర్చుంటుంది. దానిచుట్టూ రాజకీయపక్షాలూ, వాటి కనుబంధంగా "ప్రజాసంఘాలూ" తయారవుతాయి. తమ భావజాలాని కనుగుణంగా ప్రజాజీవితం మీద పెద్దయెత్తున ఆకస్మిక చర్యలతో ‘అతి’ ప్రయోగాలు చేయవలసిందని వారంతా కలిసి ప్రభుత్వాన్ని ఒత్తిడి చేయడం ప్రారంభిస్తారు.

ఈ సందర్భంగా ఒక మాట. ఆత్యంతికవాదాలూ, తీవ్రవాదమూ ఒకటి కావు. ఏ ఆత్యంతికవాదమైనా సైద్ధాంతిక రుగ్మతలకొక ప్రారంభదశ మాత్రమే. అలాగే ఆత్యంతికవాదులు కూడా వ్యక్తిగతంగా ఒక రకం తిక్కతత్త్వాలు మాతమే. కానీ ఇలాంటి తిక్కతత్వాలు కొన్ని వేలు ఒకచోట పోగైతే అదో "వాదం"గా, భావజాలం (ideology) గా పరిణమిస్తుంది. ప్రతి ఆత్యంతిక వాదమూ అంతిమంగా ఏదో ఒక రోజున వివిక్త/ ప్రభుత్వ తీవ్రవాదానికి (private or state terrorism) కి దారితీయడం ఖాయం.

అయితే దురదృష్టవశాత్తూ, ఇటువంటి ఆత్యంతిక వాదాలు మొదట్లో విస్తారమైన ప్రజాదరణకు నోచుకునే మాట వాస్తవం. ఎందుకంటే ఆవేశపరులూ, తిరుగుబాటరులూ, తలకిందులుగా నడిచే వాళ్ళూ, ముక్కుతో తినేవాళ్ళూ మనుషుల దృష్టిని చప్పున ఆకర్షిస్తారు. వారు రుచిచూపుతామనే కొత్త దనం మీది ఆసక్తి ప్రజల తార్కిక ప్రతిభని తాత్కాలికంగా ఆచ్ఛాదించి వేస్తుంది. ప్రస్తుత జీవితంతో విసిగిపోయినవారంతా బేషరతుగా వారివెంట నడవడానికి సిద్ధపడతారు. ప్రతికొత్త సామాజిక  భావజాలమూ, చట్టమూ నవజాత శిశువుల్లాంటివి. అవి ప్రజల మనసుల్లో భవిష్యత్తుపట్ల ఉజ్జ్వలమైన చల్లని ఆశావాదపు పిల్లతెమ్మెఱల్ని వీస్తాయి. కనుక, “ఆ మార్గం విశ్వసనీయం కా”దనే దీర్ఘ దర్శులంతా అశ్లీలంగా దూషించబడతారు. అయితే మానవత్వం పక్షాన ఉండేవారెవఱూ అలాంటి ఆత్యంతిక వాదాల్ని ఎట్టి పరిస్థితుల్లోనూ సమర్థించరు, అవి ఎంత ప్రజాదరణ పొందనీ, ఎన్ని తాత్కాలిక విజయాల్ని సాధించనీ!

ఆత్యంతిక వాదాలన్నింటికీ కొన్ని సర్వసామాన్య లక్షణాలుంటాయి :

1. అవన్నీ ప్రాథమికంగా జనాభా మొత్తానికీ కాక, అందులో ఏదో ఒక ప్రత్యేక సమూహపు శ్రేయస్సుకు మాత్రమే అంకితమై ఉంటాయి. కానీ ఆ సమూహపు శ్రేయస్సే అందఱికీ శ్రేయస్సని ప్రచారం చేస్తూంటాయి. అసలు యావత్ ప్రపంచానికే తమ మార్గం మినహా వేఱు శరణ్యం లేదని గట్టిగా నొక్కి వక్కాణిస్తూంటాయి. లేదా యావత్ ప్రపంచమూ తమ వైపే ఆశావాదంతో చూస్తోందని చెప్పుకుంటూంటాయి.

2. మఱో పార్శ్వం నుంచి- అవి కొన్ని ఇతర సమూహాల్ని బహిరంగంగా ద్వేషిస్తూంటాయి. అన్ని లోపాలకీ, నష్టాలకీ అవే ఏకైక కారణమనీ, వాటిని ఏం చేసినా పాపం లేదనీ, వాటి కడగండ్లకి ఎవఱూ కఱగాల్సిన అవసరం లేదనీ అవి బోధిస్తాయి, కనీసం జనాంతికంగా నైనా !

3. అవి- సమాజంలో రావాలని తాము కోరుతున్న ఏ మార్పు కోసమూ ఓర్పుగా వేచి చూసేందుకు ఇష్టపడవు. రాజకీయ ఒత్తిళ్ళూ, పైరవీలూ, ప్రలోభాలూ, వెన్నుపోట్లూ, బొంతపురుగులతో చెట్టపట్టాలూ, నిరంకుశ చట్టాలూ, బెదిఱింపులూ, హింస, విధ్వంసం, పెద్దపెద్ద గుంపుల్ని సమీకరించడం ద్వారా శక్తి-అసమతూకాన్ని సృష్టించడం మొదలైన శీఘ్రతర అడ్డదారుల్నే అన్వేషిస్తాయి.

4. వాటి ప్రచారవ్యూహం సాధారణంగా- అబద్ధాలూ, వదంతులూ, వక్రభాష్యాలూ, బుఱదజల్లడం, గోరంతలు కొండంతలు చేయడం, గతజల సేతుబంధనాలూ, మహాజనుల క్రించు సహజాతాల్ని (base instincts) రెచ్చగొట్టడం, ఎప్పుడూ తమ జోలికి రానివాళ్ళ మీద మానసికంగానో, భౌతికంగానో, ఆర్థికంగానో దాడి చేయడం, ఎగతాళ్ళూ మొదలైన హీనస్థాయి పద్ధతుల్ని ఆశ్రయించుకుని ఉంటుంది.

ఒకానొక భావజాలం ఎవఱి కోసం? ఏ లక్ష్యంతో? అనేది అనవసరం. అది పైన పేర్కొన్న ఆత్యంతిక లక్షణాల్ని (extremist features) కలిగి ఉన్నట్లు గుర్తుపట్టిన వెంటనే దాన్నుంచి దూరం జఱగడం ప్రతి మానవతావాదికీ విధ్యుక్త ధర్మం. అంతే తప్ప, “వాటి మార్గం చెడ్డది కావచ్చు గానీ లక్ష్యం మంచిదే”నంటూ వాటిల్లో లేని పవిత్రతని అభిదర్శించే ప్రయత్నం పొఱపాటవుతుంది. ఎందుకంటే ఆత్యంతికవాదులు చేసే తప్పులు, తెలియక చేసేవి కావు.